भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ
28 ऑगस्ट 1928
22 नोव्हेंबर 2016.
मंबिल्लिकलाथील गोविंद कुमार मेनन तथा एम.जी.के. मेनन हे भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ आहेत. त्यांनी वैश्विक किरणांचा उपयोग करुन मूलभूत कणांवर टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेमध्ये संशोधन केले.
त्यांना १९६१ मध्ये पद्मश्री, १९६८ मध्ये पद्मभूषण, १९८५ मध्ये पद्मविभूषण हे पुरस्कार प्राप्त झाले. १९६० चा शांतीस्वरूप भटनागर पुरस्कार ही त्यांना मिळाला.
होमी भाभा यांच्या आग्रहास्तव १९५५ मध्ये ते टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेत दाखल झाले. त्यावेळी संस्था नुकतीच बेंगलोर हून मुंबईला हलवली होती. १९६६ मध्ये विमान अपघातात भाभा यांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला तेव्हा टाटा मूलभूत संस्थेच्या संचालकपदी जेआरडी टाटांनी नेमणूक केली. त्यावेळी ते ३८ वर्षाचे होते. १९७५ पर्यंत मेनन या संस्थेचे संचालक राहिले. या संस्थेत असतानाच थोर संशोधक सी.व्ही. रामन यांनी मेनन यांना रामन ट्रस्टवर नेमले होते. त्यामुळे रामन यांच्या निधनानंतर राम रिसर्च या संस्थाची जबाबदारीही त्यांच्या खांद्यावर पडली.
दोन दशकाहून अधिक कालावधीत त्यांनी भारताच्या विज्ञान व तंत्रज्ञान धोरण निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका बजावली. विक्रम साराभाई यांच्या निधनानंतर तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या आग्रहास्तव भारतीय अवकाश संशोधन संस्थेचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी १९७२ मध्ये नऊ महिने काम केले. १९७४ मध्ये संरक्षण मंत्र्यांची वैज्ञानिक सल्लागार म्हणून त्यांनी काम केले. १९७४ ते १९७८ या काळात ते संरक्षण संशोधन व विकास संस्थेचे महासंचालक म्हणून कार्यरत होते. १९७८ मध्ये केंद्र सरकारच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागाचे सचिव आणि १९८० मध्ये पर्यावरण विभागाचे सचिव म्हणून त्यांना नियुक्त करण्यात आले. १९८२ ते १९८९ या कालावधीत ते नियोजन आयोगाचे सदस्य होते. तर १९८० ते १९८९ या कालावधीत ते पंतप्रधानांचे वैज्ञानिक सल्लागार म्हणून राहिले. १९८९ ते १९९० दरम्यान मेनन यांनी वैज्ञानिक व औद्योगिक संशोधन परिषदेचे उपाध्यक्ष म्हणून काम पाहिले.
सरकारच्या मंत्रिमंडळात १९८९ मध्ये त्यांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान शिक्षण खात्याचे राज्यमंत्री पद भूषवले. १९९९ ते १९९६ या कालावधीत राज्यसभेचे ते खासदारही होते. मेनन १९७२ मध्ये काही काळ इस्रोचे चेरमन होते.
विज्ञान मुत्सद्दी एम.जी.के मेनन यांचे २२ नोव्हेंबर २०१६ रोजी वयाच्या ८८ व्या वर्षी निधन झाले.
संकलन – डॉ बाहुबली लिंबाळकर
संदर्भ- इंटरनेट